Қабанбай батыр қалай қайтыс болды — Батырдың өмірі мен соңғы ерлігі
Қазақ халқының азаттығы мен еркіндігі жолында жанын пида еткен ерлердің бірі – Қаракерей Қабанбай батыр. Оның шын аты – Ерасыл. Қазақтың Найман тайпасының Қаракерей руынан шыққан. Ел арасында ол «Дарабоз» атанған. Қабанбай батыр XVIII ғасырдағы қазақ-жоңғар соғыстарының ең ірі қаһармандарының бірі саналады.
Кабанбай батыр как умер
БАТЫРДЫҢ ӨМІР ЖОЛЫ
Қабанбай батыр шамамен 1690 жылдардың басында дүниеге келген. Кейбір деректерде 1691 немесе 1692 жыл деп айтылады. Ол жас кезінен батыл, ер жүрек, ел қорғауға бейім болып өскен. Атасы мен әкесі де ел ішінде ерлігімен аты шыққан адамдар болған.
Жас кезінде оның аты Ерасыл болғанымен, кейін халық арасында «Қабанбай» деген лақап есімге ие болды. Бұл ат оған бір жорық кезінде жабайы қабандарды қуып, елге қауіп төндірген аңдарды жойған кезде берілген дейді. Сол оқиғадан кейін жұрт оны «Қабанбай батыр» деп атап кеткен.
Қабанбай батырдың балалық шағы ел ішіндегі қиын-қыстау заманда өтті. Қазақ жеріне жоңғар шапқыншылығы үдеп, халықтың тыныштығы бұзылған кез еді. Ерасыл жастайынан осы соғыстардың ортасында жүріп, жауға қарсы шайқастарға қатыса бастайды. Оның алғашқы ерлігі Аягөз шайқасында көрінді. Сол кезден бастап ол батыр ретінде таныла бастады.
Қабанбай батыр тек қана найман жұртының емес, бүкіл қазақ елінің ортақ қаһарманы болды. Ол Абылай ханның сенімді сардарларының бірі еді. Жоңғар шапқыншылығына қарсы күресте Бөгенбай, Наурызбай, Райымбек, Олжабай сынды батырлармен бірге ел тәуелсіздігі үшін күресті.
ҚАБАНБАЙДЫҢ ЕРЛІКТЕРІ
Қабанбай батыр өмір бойы қазақ елінің тәуелсіздігі жолында ат үстінде өтті. Ол қатысқан ірі шайқастардың бірі – Аңырақай шайқасы. Бұл соғыста қазақ жасақтары жоңғарларға шешуші соққы беріп, елдің рухын көтерді.
Қабанбай батыр соғыс тактикасын жетік білген қолбасшы еді. Ол әскерді дұрыс ұйымдастырып, жаудың әлсіз тұсын дәл таба білетін. Қол астындағы сарбаздары оны ерекше құрметтеген, себебі Қабанбай әрқашан ел мүддесін бәрінен жоғары қойған.
Соғыс жылдарында оның ерліктері аңызға айналып, ел ішінде жыр-дастандар туындады. Халық батырдың ерліктерін ұрпаққа өнеге етіп жеткізді.
БАТЫРДЫҢ СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ
Жоңғар шапқыншылығы тоқтағаннан кейін Қабанбай батыр ел ішінде бейбіт өмірді орнатуға ат салысты. Ол тек жауынгер ғана емес, ақылман, ел бірлігін ойлаған тұлға болды. Батырдың соңғы жылдары елдің оңтүстігі мен шығысында өтті. Ол жасы ұлғайған шағында да ел мүддесін ойлап, халық арасында беделін жоғалтқан жоқ.
Қартайған кезінде де ол жауға қарсы атқа мінген деген аңыз-әңгімелер бар. Бұл оның өмір бойы ел қорғаудан бас тартпағанын дәлелдейді.
ҚАБАНБАЙДЫҢ ӨЛІМІ ТУРАЛЫ ДЕРЕКТЕР
Қабанбай батырдың қалай және қашан қайтыс болғаны жөнінде нақты тарихи құжаттар сақталмаған. Дегенмен, ел аузындағы аңыздар мен кейбір жазба деректерге сүйенсек, батыр шамамен 1769 немесе 1770 жылдары дүниеден өткен.
Аңыздардың бірінде Қабанбай батыр қартайған шағында да жекпе-жекке шыққан делінеді. Ол кезде қазақ пен қырғыз арасында жер мәселесіне байланысты түсінбеушілік туындап, екі жақтың батырлары кездесіп, жекпе-жек өткізген. Сол кезде Қабанбай қарсыласын жеңіп шыққанымен, ауыр жарақат алып, көп ұзамай сол жарадан көз жұмған деген мәлімет бар.
Кейбір нұсқаларда оның соңғы шайқасы Қырғыз жерінде өткен делінеді, ал басқа нұсқаларда ол өзінің туған өңірінде ауыр науқастан қайтыс болды деп айтылады.
Батырдың өлім себебі нақты айтылмағанымен, халық аңыздарында ол жауға қарсы соғыста немесе соңғы айқаста дүниеден өтті деген пікір басым. Бұл – батырдың өмірінің соңына дейін ел қорғаған ер бейнесін айқын көрсететін халықтық түсінік.
БАТЫРДЫҢ ЖЕРЛЕНГЕН ЖЕРІ
Қабанбай батырдың жерленген жері туралы да әртүрлі деректер бар. Бір нұсқада ол қазіргі Шығыс Қазақстан облысы аумағында жерленген делінсе, басқа бір деректе Ақмола облысы маңындағы Үш бұлақ деген жерде жатқандығы айтылады.
Бүгінгі таңда Қабанбай батырдың мазары халық арасында киелі орын саналады. Көптеген адамдар ол жерге барып, дұға оқып, батыр рухына тағзым етеді. Батырдың сүйегі жатқан жерді қасиетті мекен ретінде дәріптеу – қазақ халқының өз батырларын ұмытпағанының белгісі.
БАТЫРДЫҢ ӨЛІМІНІҢ МАҢЫЗЫ
Қабанбай батырдың өлімі қазақ халқы үшін ерекше мәнге ие. Ол өмірінің соңына дейін елінің намысы үшін күресіп, туған жерінің тәуелсіздігі жолында жанын қиған. Халық түсінігінде мұндай өлім – нағыз ерліктің белгісі болып саналады.
Қазақ қоғамында батырдың өмірден майданда өтуі үлкен мәртебе болған. Сол себепті Қабанбайдың соңғы демін соғыс жолында беруі – оның рухани бейнесін биіктете түсті. Бұл халық жадында «батырдың соңғы ерлігі» ретінде сақталып қалды.
ҚАБАНБАЙ БАТЫР ТҰЛҒАСЫНЫҢ МҰРАСЫ
Қабанбай батырдың өмірі мен өлімі қазақ тарихының ең маңызды беттерінің бірі. Ол тек жауынгер емес, ұлт бірлігін сақтауға үлес қосқан мемлекетшіл тұлға еді.
Қазақ халқы Қабанбай батырды ұлт намысын қорғаған, әділдік пен ерліктің символы ретінде құрметтейді. Оның есімімен көптеген елді мекендер, көшелер, мектептер мен оқу орындары аталады. Батырға арналған ескерткіштер еліміздің әр өңірінде орнатылған.
Қабанбайдың өмірі мен өлімі туралы жыр-дастандар, эпостық әңгімелер халық ауыз әдебиетінің баға жетпес мұрасына айналды. Бұл шығармалар жас ұрпаққа отансүйгіштік пен ерлік рухын дарытуда үлкен рөл атқарады.
