Ғұндар туралы қызықты мәліметтер – тарихы, тұрмысы, Аттила дәуірі
Ғұндар – әлем тарихында ерекше із қалдырған, көшпелі өркениеттің негізін қалаған халықтардың бірі. Олар тек қазақ халқының ғана емес, жалпы түркі жұртының түп тамыры болып саналады. Ғұндардың тарихы тек Азияда ғана емес, сонымен қатар Еуропада да маңызды рөл атқарды. Аттиланың аты аңызға айналып, бүкіл Еуропаны тітіркендірген кезеңі адамзат өркениетінің ерекше беттерінің бірі.
Бұл мақалада біз ғұндар туралы қызықты деректерді, олардың тұрмысын, соғыс өнерін, мәдениетін және мұрасын қарастырамыз.
Ғұндар туралы қызықты мәліметтер
I. Ғұндардың шығу тегі мен қоныстанған аймақтары
Ғұндардың шығу тегі туралы пікірлер әртүрлі болғанымен, көпшілік тарихшылар оларды ежелгі түркілердің арғы тегі деп есептейді. Алғашқы ғұндар біздің дәуірімізге дейінгі ІІІ ғасырда қазіргі Моңғолия мен Байкал көлінің маңын қоныстанған. Кейін олар біртіндеп Орталық Азиядан батысқа қарай жылжып, Алтай, Сібір және Қазақстан далаларын мекендеді.
Көшпелі өмір салты ғұндарды табиғатпен біте қайнастыра өмір сүруге үйретті. Олар мал шаруашылығын негізгі кәсіп етіп, жылқыны қасиетті жануар санады. Ат – ғұндардың сенімді серігі әрі әскери күшінің тірегі болды.
II. Ғұндардың қоғамы мен тұрмысы
Ғұндардың қоғамы қатаң әскери тәртіпке негізделді. Олар ру-тайпалық жүйемен өмір сүрді. Әр рудың өз көсемі болды, ал мемлекет басында «шаньюй» деп аталатын жоғарғы билеуші тұрды.
Тұрмыс ерекшеліктері:
- Үй-жайы: Ғұндар киіз үйде тұрды, ол көшіп-қонуға ыңғайлы еді.
- Шаруашылығы: Мал бағу – негізгі тіршілік көзі болды. Олар қой, жылқы, түйе және ірі қара өсірді.
- Қолөнері: Ғұндар темір өңдеп, қару-жарақ, әшекей бұйымдар жасай білді.
Киімдері де ерекше болатын: теріден тігілген шалбар, қонышы биік етік, иленген теріден жасалған тон – олардың дала жағдайына бейімделген тұрмысын айқындайды.
III. Ғұндардың әскери күші мен соғыс тәсілдері
Ғұндардың ең үлкен күші – олардың әскери ұйымшылдығы еді. Әскер қатарында ер адамдар ғана емес, кейде әйелдер де соғысқа қатысқан.
Әскери ерекшеліктері:
- Жылқыға міну шеберлігі. Ғұндар ат үстінде садақ атып, қылыш сермеуде теңдессіз болған.
- Қару-жарағы. Олар садақ, жебе, айбалта, найза және қылыш қолданды.
- Тактикасы. Тосын шабуыл жасап, жауды қоршау немесе жалған шегіну әдісін қолданған.
Ғұндардың жауынгерлігі көрші мемлекеттерді үнемі алаңдатты. Олардың Қытайға жасаған жорықтары Қытай қорғанының салынуына себеп болды.
IV. Аттила және Еуропадағы ғұндардың рөлі
Ғұндар тарихындағы ең белгілі тұлға – Аттила. Ол V ғасырда Еуропаға жорық жасап, Рим империясын тітіркендірді.
- Аттила билікке келген соң, ғұн мемлекеті ең қуатты кезеңіне жетті.
- Оның аты «Құдайдың қамшысы» деп аталды.
- Аттиланың әскері Рим империясын әлсіретіп, Еуропадағы көптеген халықтардың тарихына ықпал етті.
Аттила туралы көптеген аңыздар сақталған. Ол әділ, бірақ қатал билеуші болған деседі.
V. Ғұндардың мәдениеті мен сенімі
Ғұндар – рухани дүниесі бай халық. Олар ата-баба аруағына, табиғат құдіретіне сенді. Күнге, айға, жұлдыздарға табынды.
Мәдени ерекшеліктері:
- Дәстүрлері: Жастарды жастайынан әскери өнерге баулу дәстүрі болған.
- Музыка: Сыбызғы, қобызға ұқсас аспаптар қолданғаны жайлы деректер бар.
- Әдебиет: Жазба әдебиет қалдырмағанымен, ауызша аңыз-әңгімелері халық жадында сақталды.
Археологиялық қазбалардан табылған әшекей бұйымдар, алтыннан жасалған заттар ғұндардың көркемдік талғамының жоғары болғанын көрсетеді.
VI. Ғұндар туралы жазба деректер мен зерттеулер
Ғұндар туралы алғашқы деректер Қытай жылнамаларында кездеседі. Онда ғұндардың тұрмысы, жорықтары, Қытаймен соғыстары жайлы мәліметтер берілген.
Еуропадағы деректерде Аттилаға ерекше назар аударылған. Ортағасырлық тарихшылар оны айбынды қолбасшы ретінде сипаттады.
Қазіргі таңда археологиялық зерттеулер Қазақстан, Моңғолия, Венгрия, Румыния аумақтарында жүргізілуде. Бұл қазбалар ғұндардың мәдениеті мен тұрмысын тереңірек тануға мүмкіндік берді.
VII. Ғұндар туралы қызықты фактілер
- Ғұндардың садағы ерекше иілген болып, өте алысқа жебе ататын болған.
- Олар балаларын 4–5 жасынан бастап атқа отырғызған.
- Ғұндар өз аттарына ерекше ат қоятын дәстүрге ие еді.
- Кейбір ғұн көсемдері қайтыс болғанда, олармен бірге жылқысы, қаруы және қымбат бұйымдары да көмілген.
VIII. Ғұндардың тарихи мұрасы
Ғұндар түркі халықтарының қалыптасуына тікелей әсер етті. Олардың әскери дәстүрлері, тұрмыс салты кейінгі қазақ халқының мәдениетінде де сақталған.
- Ұлы Дала өркениеті: Ғұндар дала өркениетінің бастауында тұрды.
- Қазақ тарихымен байланысы: Қазақ халқы ғұндардың рухани мұрагерлерінің бірі болып саналады.
- Әлемдік тарихтағы рөлі: Ғұндар Рим империясын әлсіретіп, жаңа халықтардың тарих сахнасына шығуына жол ашты.
